Maymun Çiçeği (Monkeypox) Hastalığı Hakkında Bilgilendirme
Genel Bilgi
Maymun Çiçeği Hastalığı (Monkeypox)’na, Poxviridae ailesindeki Orthopoxvirus cinsinin bir üyesi olan Maymun Çiçeği Virüsü neden olur. 1970 yılından beri Orta ve Batı Afrika’da küçük çaplı salgınlar yaptığı, vakalar bildirildiği bilinmektedir. Ancak hastalığın yalnızca Batı ve Orta Afrika ülkelerini değil, nadir ve az sayıda da olsa dünyanın geri kalan ülkelerini de etkilediği için küresel önemi olan bir hastalık olarak kabul edilebilir.
Maymun Çiçeği Hastalığı klinik olarak, ateş, halsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, kızarıklık semptomları ve şişmiş lenf nodları ile kendini gösterir ve bir dizi tıbbi komplikasyona neden olabilir. Maymun Çiçeği Hastalığı, genellikle 2-4 hafta süren semptomları olan kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır.
Son dönemde 70’den fazla ülkede vakalar bildirilmesi üzerine 23.07.2022’de Dünya Sağlık Örgütü, Maymun Çiçeği Hastalığı için “Küresel Acil Durum” ilanı vermiştir.
Bulaşma Yolu
Afrika koşullarında maymun çiçeği virüsünün hayvanlardan insana bulaşması, enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları veya deri veya mukoza lezyonları ile doğrudan temasla veya ısırıkla meydana gelebilir. Enfekte hayvan tarafından ısırılma, cilt bütünlüğünün bozulacağı şekilde yaralanma bulaşma açısından risk içerir.
İnsandan insana bulaşma, enfekte kişinin vücut sıvıları ile uzun süreli yakın temas, cilt lezyonları ile doğrudan bütünlüğü bozulmuş deri veya mukozalarla (göz, burun, ağız mukozaları gibi) temas veya yakın zamanda cilt lezyonlarından bulaş olmuş nesnelerle (yatak çarşafı, havlu vb.) yakın temastan kaynaklanabilir. Bu şekildeki temas genel olarak aynı evi paylaşan kişilerde, kapalı ortamlarda çok uzun süreli yakın mesafede bulunanlarda ve enfekte kişiyle temas eden sağlık çalışanlarında risk oluşturur.
Enfekte kişilerden cinsel yolla bulaş bir diğer risk faktörü olabilir. Bununla birlikte cinsel ilişki sırasındaki yakın temas bulaşmanın nedeni de olabileceğinden cinsel yolla bulaşma bugün için netleşmemiştir.
Tüm bu bulaşma yollarıyla risk bulunmakla birlikte bulaşma çok kolay gerçekleşmemektedir.
Belirti ve Bulgular
Kuluçka süresi (enfeksiyondan semptomların başlangıcına kadar olan aralık) genellikle 6 ila 13 gün arasındadır, ancak 5 ila 21 gün arasında değişebilir.
Hastalığın belirti ve bulguları iki döneme ayrılabilir:
Birinci dönem ateş, halsizlik, öksürük, lenfadenopati (lenf bezlerinin şişmesi), yoğun baş ağrısı, sırt, boğaz ve kas ağrıları, şiddetli halsizlik ile karakterize 0-5 gün arasında süren yayılma dönemidir. Maymun çiçeği hastalığının çiçek hastalığından ayırt edici bir özelliği lenfadenopatilerdir (şişmiş lenf düğümleri), bunlar döküntü başlangıcından 1 ila 2 gün önce veya nadiren döküntü başlangıcıyla birlikte ateşle ortaya çıkar. Boyun, kasık ve koltuk altlarındaki lenf bezleri vücudun bir tarafında veya iki tarafında şişebilir. Lenfadenopati, başlangıçta benzer görünen kimi hastalıklarla (suçiçeği, kızamık, çiçek hastalığı) karşılaştırıldığında maymun çiçeği virüsü vakasının ayırt edici bir özelliğidir.
İkinci dönem ise ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 günde başlayan deri döküntüsü dönemidir. Döküntü, gövdeden ziyade yüz, kol ve bacaklarda daha yoğun olarak görülür. Döküntüler genelde yüzde başlayıp (vakaların %95’inde) ve avuç içlerini ve ayak tabanlarını (vakaların %75’inde) etkiler. Ayrıca oral mukozalar (vakaların %70’inde), genital bölge (vakaların%30’unda) ve konjonktiva ile birlikte kornea da (vakaların%20’sinde) etkilenir. Döküntü, ardışık olarak maküllerden (düztabanlı lezyonlar) papüllere (hafifçe kabarık sert lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu lezyonlar), püstüllere (sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar) ve kuruyup dökülen kabuklara doğru evrilir. Lezyonların sayısı birkaç tane ila birkaç bin tane arasında değişir. Şiddetli vakalarda, lezyonlar derinin büyük bölümleri dökülene kadar birleşebilir.
Maymun çiçeği hastalığı genellikle iki ila dört hafta süren semptomlarla kendisini sınırlayan bir hastalıktır. Şiddetli vakalar çocuklar arasında daha sık görülür, virüse maruz kalma derecesi, hastanın sağlık durumu ve komplikasyonların doğası ile ilgilidir. Altta yatan bağışıklık eksiklikleri daha kötü sonuçlara yol açabilir.
Çiçek Aşısı
Çiçek hastalığı ortadan kaldırılana kadar uygulanmış olan çiçek aşıları maymun çiçeği hastalığına karşı da koruma sağlamaktadır. Ülkemizde 1980 yılına kadar çiçek aşısı rutin olarak uygulanmıştır. 1980 yılı öncesi doğumlular çiçek aşıları var ise maymun çiçeği hastalığına karşı belirli oranda korunmaktadırlar.
Çiçek hastalığına karşı aşılamanın, maymun çiçeği hastalığını önlemede yaklaşık %85 oranında etkili olduğu birkaç gözlemsel çalışmayla kanıtlanmıştır. Bu nedenle daha önce çiçek aşısı olmak hastalığın seyrini hafifletir. Çiçek hastalığına karşı önceden aşı yapıldığının kanıtı genellikle üst veya ön koldaki yara izidir.
Hastalığın Tanı ve Tedavisi
Belirti ve bulgular mevcutsa en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Sağlık kuruluşunda maymun çiçeği enfeksiyonundan şüpheleniliyorsa, sağlık çalışanları uygun bir örnek almalı ve bunu uygun kapasiteye sahip bir laboratuvara güvenli bir şekilde nakletmelidir. Test sonuçlarını yorumlamak için örneklerle birlikte ateşin başlangıç tarihi, döküntünün başlangıç tarihi, numunenin alındığı tarih, bireyin mevcut durumu (döküntü aşaması) ve yaşı bilinmelidir.
Şu anda maymun çiçeği virüsü enfeksiyonu için kanıtlanmış, güvenli bir tedavi yoktur. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki bir maymun çiçeği salgınını kontrol etmek amacıyla çiçek hastalığı aşısı, antiviraller ve aşı immünglobulini kullanılmaktadır.
Korunma
Kişilerarası yakın temastan kaçınma, elleri sık sık su ve sabunla yıkama, havlu, kıyafet vb. eşyaları kişilerin ortak kullanmaması önerilen korunma yollarıdır. Bunlara ek olarak ölü veya canlı vahşi hayvanlarla temastan kaçınma da önerilmektedir.
İşyerlerinde ve Ortak Kullanım Alanlarında Bulaştan Kaçınma
Yukarıda tarif edilen bulguları bulunanların en kısa sürede sağlık kuruluşuna başvurması sağlanmalıdır.
Ortak eşya kullanımın engellenmesi için gerekli şartlar sağlanmalıdır.
Çalışanların sık sık ellerini su ve sabunla yıkamaları için gerekli koşullar oluşturulmalıdır.
Temaslılar içinse T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından duyurulmuş olan Tablo-1’deki yönerge izlenmelidir.
Kaynaklar
1- https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Bulasici-hastaliklar-db/hastaliklar/monkeypox/Maymun_Cicegi_Monkeypox_Virusu_Hastaligi_Rehber.pdf2- https://www.who.int/emergencies/situations/monkeypox-oubreak-2022
3- https://www.ttb.org.tr/userfiles/files/monkeypox_bilgi_notu.pdf
4- https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html
